تعریف تصنیف

تعریف تصنیف در موسیقی ایران ترکیبی از کلام موسیقی است که در یکی از دستگاه ها یا آواز های موسیقی ایرانی ساخته می شود. این فرم در قدیم به نام ترانه چکامه سرود و امثال آن بوسیله هنرمندانی که هم شاعر بودند و هم موسیقی دان عرضه می گشت.

ولی امروزه در موسیقی ملی ما به صورت خاصی جزء دستگاه ها یا آوازها خودنمایی می کند.

تعریف اصطلاح تصنیف

اصطلاح تصنیف از قرن دهم هجری شایع شده و جانشین اصطلاح قول و غزل بعد از اسلام کشته است. در نظر شعرا و آهنگ سازان قدیم نوعی شعر لحنی بوده که دارای وزن عروضی و ایقاعی باشد. تصنیف هایی که در دوره صفویه رایج و متداول بوده

تعریف تصنیف در موسیقی ایران مانند تصنیف های کنونی هجایی نبوده و با شعر عروضی هماهنگی داشته است. در دوره های بعد از ضفویه از تصنیف و سرود و ترانه های محلی و ملی اطلاعات چندانی در دست نیست.

تنها تصنیفی که از دوره پیش از قاجار به یادگار مانده تصنیف مربوط به سرنوشت غم انگیز لطفعلی خان زند است که بین کرمانی ها به ویژه کولی ها رایج است و امروزه آهنگ و شعر آن به جا مانده است.

 تصنیف در قاجار

در دوره قاجاریه و مشروطیت به علت اتفاقات بی شمار سیاسی در کشور و همچنین رشد و گسترش موسیقی مذهبی(تعزیه و شبیه خوانی) تصنیف و تصنیف خوانی و ترانه های مختلف رواج یافت و خوانندگان و نوازندگان و تصنیف سازان مهمی ظهور کردند.

اتفاقات سیاسی و اوضاع اجتماعی و همچنین رشد و آگاهی های مردم و به وجود آمدن زمینه های مختلف دستمایه ای شد تا نوازندگان و موسیقی دانان به پایه های محکمتری از بلوغ خود برسد و در جهت اهداف مردم محروم قرار گیرد. نمونه تصنیف هایی که از آن موقع به یادگار مانده همه شواهد و قراین خوبی است تا بتوان بهتر و بیشتر درباره این موضوع نگاشت.

مانند تصنیفی که به مناسبت گرانی و یا تصنیف هایی که به مناسبت های مختلف مانند کشتار مردم و عزل یا نصب کسی خوانده می شده است.

خوانندگان تصنیف

از خوانندگان تصنیف و همچنین تصنیف سازان دوره قاجاریه و مشروطیت می توان از صادق خان طاهر زاده عبدالله دوامی حسین شمیران که بیشتر خواننده بودند و عارف قزوینی و میرزا علی اکبرخان شیدا که بیشتر تصنیف ساز بود یاد کرد.

در ادامه نمونه ای از تصنیف در دستگاه شور با صدای عبدالله خان دوامی ساخته عارف قزوینی آورده شده است

در صورتی که با تلفن همراه وارد شدید، جهت اجرای فایل صوتی بر روی listen in browser بر روی ابزار صوتی در پایین اشاره نمایید

محتوا تصنیف

در مورد محتوا مضمون و شکل و تعریف تصنیف می توان گفت که شعر آن بیشتر حالت عامیانه و مردمی داشته و از لطف و سادگی و خلوص خاصی برخوردار بوده است.

اصولا سرایندگان تصنیف ها و ترانه ها را کسی نمی شناخته و شعر آن از قدرت و توانایی های لازم برای یک کار ادبی برخوردار نبوده است ولی بعدها یعنی در دوره قاجار با بوجود آمدن سرایندگان و تصنیف سازان ماهر قدرتمندی چون عارف ملک الشعرای بهار و میرزا علی اکبر خان شیدا تصنیف از شکل عامیانه و مردمی خود خارج گشته و در چارچوب قوانین خاص خود قرار گرفت.”—دایره المعارف موسیقی کهن ایران/مهران پورمند—

—به نقل از کتاب فرهنگ موسیقی ایران/ بهروز وجدانی—” تصنیف در موسیقی چند قسم است: نقش- نقشین- صوت- عمل- کار- قول- سرغزل- ترانه- ریخته- پیش رو- سربند” رساله کرامیه دوره سفره چی- نقل از حسن مشحون تاریخ موسیقی ایران

“بباید دانست که اعظم و اشکل تصانیف نوبت مرتب است و قدما آن را چهار قطعه ساخته اند:

قطعه اول را قول گویند و آن بر شعر عربی باشد. قطعه ثانی را غزل و آن بر ابیات پارسی بود. ثالث را ترانه و آن بحر رباعی باشد. رابع را فروداشت و آن مثل قول باشد و قول را اگر خواهند بیت الوسط سازند و اگر نباشد هم شاید” مقاصد الالحان/عبدالقادر مراغی

“یک اثر موزون- یک آهنگ ساخته شده همراه با کلام” شرح اصطلاحات بهجت الروح

ملاحظاتی بر تفسیر و تعریف ردیف در قدیم:

“قدما تصانیف در عملیات موسیقی را بر ابیات عربی ساخته اند و قبل از اصناف، تصانیف، نشید عرب بوده است بعد از آن بسائط و اقوال مفرده و نوابت. اسامی اصناف تصانیف و انواع آن این است:

نشید عرب- بسیط- نوبت- مرتب- کل الضروب- کل النغم- کل الضروب و النغم- ضربین و زواید بر آن- عمل- نقش- صوت- هوایی- پیشرو- زخمه- مرصع” بخش زوائد الفوائد شرح ادوار ارموی نوشته مراغه ای به اهتمام تقی بینش

“در دوران اسلامی تصنیف به مقتضای مضمون شعر به انواع و اصناف گوناگون تقسیم شده است:

قول- غزل- ترانه- فروداشت. به طور کلی تصنیف به کلامی اطلاق می گردد که به نحوی از انحا با موسیقی همراه باشد. بنابراین عناصر عمده تصنیف را شعر و موسیقی تشکیل می دهند.

این لفظ را همگان معادل کلمه ترانه اختیار کرده اند در صورتی که ترانه نوعی از تصنیف است که بیش از سایر انواع در ایران معمول و متداول بوده است” حسینعلی ملاح- مجله موسیقی شماره 13 شهریور 1366

از بخش ساز شناسی نیز دیدن نمایید

ساختار

“این فرم  از ساختار قدیمی برخوردار است اولین تصنیف های روستایی با اشعاری بسیار ساده و کوتاه که تابع شعر کهن فارسی است و سیلابیک یا هجایی می باشد هنوز در میان مردم رایج است.

تصنیف یکی از فرم هایی است که در بستر فرهنگ رسمی یا هنری ایران زمین رشد کرده است. یکی از بارزترین مشخصه های آن تصنیف کردن یا ساختن آن است.

با این که در تصنیف از قافیه استفاده می شود اما در قید آن نمی ماند و بیش تر تابع وزن بوده و بیشتر به هماهنگی کلمات و پستی و بلندی جملات موسیقی توجه دارد. تصنیف سازی پیشه موسیقی دانان بوده و نه شاعران.

ادامه تعریف

در تفسیر و تعریف تصنیف باید گفت بودند شاعرانی که ساز نیز می زدند و خود تصانیفی ساخته اند اما این جریان به سنت محکمی مبدل نشد. ضرب ها و ادواری که در تصنیف انتخاب می شود اکثرا باید روان و ساده باشد.

در تصنیف ها کم تر از بحرهای ترکیبی استفاده می شود. تصنیف های شاد همواره در بحور کوتاه و مقطع و تصنیف های سنگین و جدی تر در بحور بلندتر استفاده می شوند.” محمد رضا لطفی- کتاب سال شیدا 1372

تاریخچه

“اصطلاح تصنیف در سده های هشتم و نهم هجری قمری به جای قول و غزل بکار رفته می رفته است. غالبا تصنیف ها تا دوره صفویه هم آهنگ با شعر عروضی بوده است ولی بعد از آن دوره تصنیف ها تا حدی از وزن عروضی آزاد گشته است.

باید در ادامه تعریف تصنیف اشاره کرد که سابقه تصنیف تا قبل از اسلام و دربار ساسانیان نیز می رسد و روایات یاد شده از ساخته های باربد و آنچه برای خسرو پرویز اجرا می کرده است وجود اینگونه موسییقی را نیز تداعی می کند.

به طور کلی تصنیف عبارت است از آهنگ های کوتاهی که همواره با شعر توام بوده و بر مضامین خاصی ساخته شده است. تصنیف دارای وزن متریک است که ساخته می شود.

رواج تصنیف

بر اثر رواج تصنیف به ویژه بعد از دوره مشروطیت تدریجا اشعاری سروده شد که دارای وزن عروضی نبوده و موجب پیدایش اشعار هجایی گردید و قرینه سازی دو مصراع در یک بیت به صورت تواتر وزن های هجایی تطور پذیرفت.

بعد از گسترش برنامه های رادیویی بویژه در فواصل 1337 تا 1357 ترانه سازی رونق فراوان گرفت. بر اثر رواج تصنیف سازی که در دو دهه سابق الذکر شدت رفت نام ترانه را بر آن نهادند”ساسان سپنتا- چشم انداز موسیقی ایران

از سایت pinterest آموزشگاه موسیقی ملودی نیز دیدن نمایید

آموزشگاه موسیقی در کرج گوهردشت

درباره ما

آموزش تار در کرج