تعریف گوشه

 گوشه که در تعریف آن باید گفت که هر دستگاه دارای فرم های نمونه کوچکی است که گوشه نامیده می شوند و هر کدام از این گوشه ها دارای اسامی خاصی هستند.

تعریف گوشه : در موسیقی ایرانی مجموعا 300 گوشه وجود دارد. این نغمه ها ممکن است با ساز تنها یا توسط خواننده و ساز اجرا شود. ردیف  موسیقی امروزی ما شامل 7 دستگاه و 5 آواز است که مجموعا بین 200 تا 500 گوشه دارند.

دکتر برکشلی در کتاب ردیف موسیقی ایران تعداد گوشه ها را 228 ذکر کرده است موسیقی معروفی از 471 گوشه نام برده است. در ردیف منتظم الحکماء تعداد گوشه ها 392 ذکر شده است و نیز به نظر می رسد که در زمان علی اکبر فراهانی حدود 400 گوشه معمول بوده است.

عده ای نیز معتقدند که در طول تاریخ بیش از هزار گوشه در موسیقی ایرانی متداول بوده که امروزه فقط یکصد گوشه در 12 دستگاه و آواز نواخته می شود.

به طوری که صبا در کتاب های ردیف خود که برای ویولن نوشته است مجموعا برای 90 گوشه فقط نت نوشته است و امروزه بیشتر نوازندگان موسیقی ایران همین تعداد گوشه را اجرا می کنند.”—دایره المعارف موسیقی کهن ایران/ مهران پورمند—

به نقل از کتاب فرهنگ موسیقی ایران/ بهروز وجدانی—

“گوشه یک لحن مشتق یا فرعی است که تعداد آن 48 و شاید چندتایی بیشتر باشد”/شرح اطلاحات بهجت الروح

تعریف گوشه از وجهی دیگر: ” گوشه عبارت از آهنگی است که در فاصله یک دانگ یا یک پنجم ادا میشود و عموما از چند نت تجاوز نمی کند و در این چند نت تغییراتی داده نمی شود بنابراین گامی برای آن تشخیص نمی توان داد.

گوشه ها دارای تقسیمات جزء و اجزاء دیگری نخواهند بود و آن چه به نظر می رسد نت شاهد و ایست را برای آن ها می توان قائل شد.

هر نغمه از تعدادی گوشه تشکیل یافته است مثلا گیلکی و کردبیات و دو بیتی از گوشه های نغمه دشتی است”/ علینقی وزیری/آواز شناسی موسیقی ایرانی

تعداد گوشه ها

“دویست و بیست گوشه موسیقی ایرانی بر هفت دستگاه اصلی شور- ماهور- همایون- سه گاه- چهارگاه- نوا- راست پنجگاه و پنج نغمه یا دستگاه فرعی به نام ابوعطا- بیات ترک- افشاری- دشتی و بیات اصفهان استوارند و ردیف موسیقی کنونی ایران را تشکیل می دهند.

عده بیشماری گوشه های دیگر نیز وجود داشته که امروز در بوته فراموشی رفته اند و فقط نام آن ها در دیوان های شعرای بزرگ مانند فردوسی نظامی و … و یا در آثار مورخینی مانند ابوالفرج اصفهانی و دیگران خوانده می شود.

این گوشه ها بوسیله هنرمندان و خوانندگان و نوازندگان ایرانی در عهد درخشان نفوذ و تمدن ایران به ممالک دور و نزدیک امپراطوری ایران راه یافته اند.

در حال حاضر در موسیقی مصر-مراکش- عراق تونس و لبنان نام ها و اصطلاحات بیشمار فارسی رواج پیدا کرده که صحت ادعای فوق را تایید می کند.”/ مهدی برکشلی/ گام ها و دستگاه های موسیقی ایرانی

“الحان موسیقی امروز ایران را گوشه می نامند این گوشه ها را بر اساس نزدیکی و شباهتی که بین ابعاد(فواصل) و ادوار آنها موجود است تقسیم بندی کرده و در 12 مجموعه قرار داده اند در مورد تعداد گوشه ها اختلاف نظر وجود دارد.

دکتر برکشلی

آقای دکتر برکشلی در کتاب شرح ردیف موسیقی ایران تعداد گوشه ها را 228 اعلام نموده اند ولی در همان کتاب در فهرستی که مرحوم موسی معروفی برای گوشه ها تنظیم نموده اند رقم 471 گوشه به شرح زیر ذکر شده است: شور و ملحقات آن 148- سه گاه 40- چهارگاه 62- ماهور 58- همایون و اصفهان 79- راست پنجگاه 80- نوا 36- جمع گوشه ها 471 گوشه.

فرصت الدوله شیرازی در کتاب بحور الحان تعداد گوشه ها را 280 و در ردیف مرحوم منتظم الحکما که نسخه خطی آن در کتابخانه هنرستان عالی موسیقی ملی است تعداد گوشه ها 392 است.

این اختلاف ها از اینجا ناشی شده است که ردیف استادان موسیقی گرچه در اصل یکی است ولی با یکدیگر مختصر اختلافی داشته است”/داریوش صفت/ پژوهشی کوتاه در الحان و اساتید موسیقی

بداهه نوازی

” گوشه ها بافت های موسیقیایی هستند. که به عنوان نمونک قالبی و قرار دادی موسیقی برای ایجاد زایایی و تداعی بداهه نوازی و یا بداهه سرایی به کار می رود. بنابراین نمی توان گوشه ها را صرفا یک ملودی تلقی کرد چون دارای نقش های زمینه سازی برای تاویل و تداعی بداهه نوازی یا بداهه سرایی و ساختن قطعات است.

از بخش ساز شناسی نیز دیدن نمایید

ادامه تعریف

در تعریف گوشه باید گفت که هر دستگاهی مانند شور از تعدادی نغمه ها مانند ابوعطا دشتی بیات ترک افشاری تشکیل شده و هر نغمه از تعدادی از گوشه های مختلف بوجود آمده است. قلمروی گوشه ها را اکثرا به 4 یا 5 نت یا دانگ و در بخش معینی از اکتاو محدود می شود. این محدوده در اصطلاح موسیقی قدیم ذوالاربع و ذوالخمس نامیده میشد.

بیشتر گوشه های ردیف غیر متریک است و با وزن آزاد نواخته می شود. برخی گوشه ها که با شعر معینی همراه است وزن عروضی شعر مذکور را به عنوان وجه ممیز می پذیرد. تزئینات سنتی مانند تحریرها، تسسل تکیه ها در بعضی گوشه ها وجه ممیز محسوب می شود.

روش قدیم

در روش سنتی قدیم تعلیم موسیقی هر نوازنده یا خواننده ای به ترتیب تعدای از گوشه ها را به ترتیب شفاهی و سینه به سینه از استاد فرا گرفته و از حفظ می نمود. از حدود 60 سال پیش ردیف و قطعات ایرانی از روی نت و کتاب نیز تدریس میشد.”/ ساسان سپنتا/ چشم انداز موسیقی ایران/

“در مطالعه ردیف ها و دستگاه های موسیقی ایرانی که در دسترس می باشد بخصوص در بخش توضیحات راجع به گوشه های مختلف دستگاه ماهور و شور اغلب یک گوشه واحد عملا در چند دستگاه مختلف نواخته میشود برای مثال به گوشه های شکسته- دلکش- عراق و راک اشاره می کند.

این گوشه ها علاوه بر دستگاه ماهور در شور نیز به طور معمول مورد استفاده قرار می گیرند.

تعریف گوشه در موسیقی کلاسیک ایرانی

از زاویه ای دیگر. در تعریف گوشه و از طرف دیگر به گوشه هایی نیز برخورد می کنیم که به تفاوت در دو دستگاه مختلف اجرا میشود. ولی بر خلاف گوشه های نوع اول از نقطه نظر روال ملودی و روش نغمه ها و همچنین وزن بخصوص و فواصل گامی با یکدیگر اختلاف زیادی دارند

مانند گوشه های زابل مویه مخالف و مغلوب که تصور میشود این نوع گوشه ها در اصل تا حد یک مقام مستقل گسترش می یافته اند. و به عبارت دیگر اینها خود مقامی بوده اند که مانند متعلقات شور به دستگاه کاملی تعلق داشته اند و در اثر گذشت زمان و فراموشی امروزه به صورت کوچکتری به نام گوشه خودنمایی می کنند

بنابراین برای هر فرد کنجکاو و جوینده به خصوص اگر قصد تحقیق روی موسیقی ایرانی را داشته باشد گوشه های نوع اول یعنی آنها که در دو دستگاه مختلف به صورت واحدی اجرا می شود می توانند سخت مفید واقع گردد.”/مرتضی حنانه/ گام های گمشده/

از سایت pinterest آموزشگاه موسیقی ملودی نیز دیدن نمایید

آموزشگاه موسیقی در کرج گوهردشت

درباره ما

اساتید