درویش خان

درویش خان ، غلامحسین

غلام حسین درویش فرزند حاجی بشیر طالقانی در 1289 هجری متولد شد. پدرش به نواختن سه تار آشنا بود. غلامحسین در سن 11 سالگی به شعبه موزیک دارالفنون رفت. در آنجا خط موسیقی را با نواختن طبل کوچک و شیپور آموخت. پس از مدتی او به کلاس موسیقی آقا حسینقلی رفت و نزد او سه تار آموخت و به دستگاه شعاع السلطنه ولی فارس راه یافت و با او به شیراز رفت و در آنجا ازدواج کرد. او برای جبران کمبود مستمری ناچار به پذیرفتن دعوت بزرگان دیگر گردید. به همین جهت درویش خان مورد غضب شعاع السلطنه واقع شد و او دستور داد که انگشتان دست درویش را قطع کنند.

در این هنگام پدر ابوالحسن صبا با کفال السلطنه وساطت کرد و او را از این سرنوشت وحشتناک نجات داد. چندی بعد او به دوست خود که سرایدار سفارت انگلیس بود پناه بود. سرایدار او را به سفیر انگلیس معرفی کرد و درویش خان با نوااختن چند نغمه اروپایی با تار به همراهی پیانوی خانم سفیر انگلیس موفق به جلب نظر آنان و اخذ نامه ای از سفارت به شعاع السلطنه شد.

درویش خان در شب چهارشنبه دوم آبان ماه 1305 ش هنگامی که با درشکه از خیابان می رفت با اتومبیلی تصادف کرد و در بیمارستان نظمیه بر اثر ضربه مغزی در گذشت و در مقبره ظهیر الدوله به خاک سپرده شد.

در ادامه به اجرای تار از درویش خان با آواز طاهر زاده توجه نمایید

در صورتی که با تلفن همراه وارد شدید، جهت اجرای فایل صوتی بر روی listen in browser بر روی ابزار صوتی در پایین اشاره نمایید

درویش خان

از وی آثار بسیار گرانبهایی در زمینه موسیقی ملی ایران به جا مانده است. تکنیک بدیع درویش خان در تار نوازی و احاطه کاملش به دستگاه های موسیقی ایران او را یکی از بهترین نوازندگان تار ایران کرد. مضرابی قوی و ریز داشت. قطعات ضربی معروف به پیش درآمد از ابتکارات او شمرده می شود. ابتکارات او شامل پیش درآمد ماهور به وزن سه چهارم پیش درآمد ابوعطا – پیش درآمد سه گاه به وزن دو چهارم – پیش در آمد شوشتری به وزن سه چهارم پیش درآمد افشاری و… می شد.

این هنرمند استعداد سرشاری جهت ساختن رنگ داشت. مخصوصا از ترکیب وزن های سه چهارم و شش هشتم قطعات ضربی بسیار جالبی به وجود آورده است. مانند رنگ اصفهان که معروف ترین و پر ارزش ترین اثر او در این زمینه است. این قطعه در مایه اصفهان است و آهنگساز آن را برای اپرت پریچهر و پریزاد اثر رضا شهرزاد ساخته است.

درویش خان با این اثر ضمن اینکه اصالت موسیقی قدیم ایرانی را حفظ کرده است با تنوع ریتم و ملودی یکنواختی موسیقی را از میان برده و نمونه جالبی برای آیندگان بر جای نهاده است. وی همچنین رنگ ها و تصنیف های متعددی هم ساخته است.

آثار وی

آثار درویش خان عبارتند از: پیش درآمدها شامل پیش درآمد ماهور- پیش درآمد ابوعطا- پیش درآمد سه گاه- پیش درآمد شوشتری- پیش درآمد افشاری- این پیش درآمد در آخرین کنسرتی که درویش خان در سالن گراند هتل داد نواخته شد.

درویش خان

تفاوت پیش درآمد های درویش نسبت به آثار متاخران و معاصران هنرمند عبارت است از: تنوع ریتم و ملودی. زیرا همچنان که پیش از این هم اشاره شد درآمد محدود به درآمد آواز بود در صورتی که درویش این حصار را شکست و از تمام گوشه های آواز برای تنوع آثار خود استفاده کرد. پیش درآمد هایی که از درویش به چاپ رسیده از این قرار است: پیش درآمد افشاری – پیش درآمد ابوعطا- پیش درآمد سه گاه.

رنگ ها

ترکیب رنگ ها: این هنرمند استعداد سرشاری در ساختن رنگ داشت. مخصوصا از ترکیب وزن های سه چهارم و شش هشتم قطعات ضربی بسیار مطلوبی به وجود آورده که هنوز هم سرمشق و نمونه آهنگسازان است. از رنگ های او می توان به رنگ اصفهان معروف ترین و پر ارزش ترین اثر او در این زمینه است.

این قطعه در مایه اصفهان است و آهنگساز آن را برای اپرت پریچهر و پریزاد اثر رضا شهرزاد ساخته است- رنگ غنی وفقیر در مایه اصفهان است و قسمت آاخرش تند می شود – رنگ ماهور شماره 1 به نام قهر و آشتی – رنگ ماهور شماره 2 – رنگ ابوعطا – رنگ سه گاه – رنگ شوشتری – رنگ همایون – رنگ افشاری – این قطعه از نظر تنوع وزن و ملودی واقعا جالب است. نخست با وزن سه چهارم سنگین آغاز می شود سپس با وزن شش هشتم جنبش ایجاد می کند و سرانجام با وزن پنج هشتم تند شوری بر می انگیزد.

درویش خان

تصنیف ها

تصنیف ها: تصنیف ماهور که به وزن سه چهارم سنگین است و شعر آن از ملک الشعرای بهار است. تصنیف ابوعطا به وزن شش هشتم متوسط که دارای آهنگی شوخ و دلربا است. شعر این تصنیف نیز از شادروان ملک الشعرای بهار است. تصنیف دوم ماهور در وزن شش هشتم سنگین که شامل نغماتی متنوع و دلکش است. شعر هم از ملک الشعرای بهار است. تصنیف سه گاه شش هشتم معمولی که برای بانوان کشور ساخته شده و شعر آن از بهار است. تصنیف سه گاه که شعر آن از حاجب است – تصنیف افشاری که آهنگ آن نیز بسیار جذاب و موثر و شعر آن از ملک الشعرای بهار است.

آثار چاپ شده درویش خان

آنچه از ساخته های مرحوم درویش تا کنون به چاپ رسیده است از این قرار است: مارش درویش و رنگ اصفهان – رنگ قهر و آشتی و پیش درآمد افشاری- پیش درآمد ابوعطا و تصنیف افشاری باد خزان و رنگ افشاری – پیش درآمد سه گاه و رنگ ماهور – سرود مارش-درویش سرودی در گام دو بزرگ دارد که آخرین اثر او به نام جمهوری است. نام و اشعار این مارش را بعد ها سلطنت طلبان تغییر دادند. اشعار آن از ملک الشعرای بهار است.

آثار صوتی درویش خان

درویش همراه با سید حسین طاهر زاده – حسین خان هنگ آفرین – مشیر همایون – اکبر خان فلوتی – عبدالله دوامی – باقر خان رامشگر و اسدالله خان برای پر کردن صفحه از طریق روسیه سفری به انگلستان کرد. این صفحات شامل تصنیف رنگ پیش درآمد آواز و ساز تنها بود. بعضی از آنها موجود است از جمله صفحه تار تنهای درویش که بیداد همایون را نواخته است و به خوبی می تواند معرف تکنیک نوازندگی او باشد.

سفر به روسیه

درویش مسافرت دیگری در سال 1911 میلادی به روسیه کرد. همراهان او در این سفر باقرخان- طاهر زاده – اقبال السلطان و عبدالله دوامی بوده اند. صفحاتی که در این سفر پر کردند بر اثر وقوع جنگ جهانی اول به ایران نیامد. یکی از آنها آواز دشتی است که طاهر زاده همراه با تار درویش خوانده است. این عده هنگام اقامت در تفلیس دو شب سالن تاتر گرجی ها را اجاره کردند و کنسرت دادند که سخت مورد توجه ایرانیان مقیم گرجستان واقع شد.

درویش پس از مراجعت از روسیه قطعه ای به نام پلکاری درویش در مایه فا ماژور به وزن چهار چهارم ساخت که این قطعه نظیر رقص های محلی روسیه بود و تغییر مقام یا مودالاسیونی که در آن ملاحظه می شود یعنی رفتن از مایه ماهور به مایه چهارگاه تا آن وقت معمول نبوده و از نظر علم نواسازی کاملا بدیع و شایسته است

کنسرت های درویش خان

درویش پس از رهایی از عملگی طرب ارزش آزادی و استقلال را دریافت و نیروی بینش او جهت درک آلام اجتماعی افزون گشت. از آن پس روح او در برخورد با ناملایمات زندگی فقط در حصار تن محبوس نمی ماند بلکه غلیانی ایجاد می کرد که وی را توان شگرفی می بخشید. انگیزه اقدامات بعدی درویش به خاطر مردم همین روح لطیف و پر شور او است.

درویش وقتی از واقعه حریق بازار آگاهی یافت چنان متاثر شد که تصمیم گرفت به سهم خود یاری سودمندی به آسیب دیدگان برساند. از این رو نخستین کنسرت او به خاطر خلق بلا دیده در سالن گراند هتل تهران برگزار شد. در این کنسرت نوازندگان مشهور آن زمان حسام السلطنه- عبدالله اشرفی- رکن الدین خان مختاری- مرتضی نی داوود- عبدالله دوامی و چند تن دیگر شرکت داشتند. رهبری ارکستر را خود او به عهده داشت و شخصا تار می نواخت.

کنسرت های مردمی

درویش چند کنسرت دیگر هم به سود مردم داد که عبارتند از: کنسرت به سود دانش آموزان بی بضاعت و یتیم مدارس وزارت معارف به موجب نامه شماره 7678 مورخ نهم برج شور 1300 به مناسبت اینکه درویش خان 50 تومان در عایدات شب دوم و سوم ارکستر ایرانی را به رسم اعانه برای ایتام بی بضاعت مدارس ملی اهدا کرده است از وی قدردانی کرد.

وی پیش از این هم کنسرت هایی در انجمن اخوت داده بود که جملگی جنبه هنری داشت. کنسرت به سود حریق زدگان آمل. کنسرت به سود غارت شدگان ارومیه.  کنسرت به سود قحطی زدگان روسیه. در این مورد هم وزارت جنگ به موجب نامه شماره 454 مورخ دوم برج ثور از کنسرتی که درویش خان به مناسبت کمک به قحطی زدگان روسیه در سفارت روس داده بود ابراز تشکر و قدردانی کرد.

درویش پس از رهایی از قید دستگاه شعاع السلطنه اقدام به تاسیس کلاس خصوصی کرد. شاید این نخستین کلاس خصوصی است که واجد مقررات و نظم خاص بوده است. شاگردان دوره هایی را طی می کردند و در پایان دوره آخر به اخذ گواهینامه موسیقی و مدال طلای تبرزین از دست استاد خود نایل می گشتند

شاگردان درویش خان

از شاگردان درویش خان می توان به کلنل علینقی وزیری که به اخذ طلایی تبرزین نایل گشته است اشاره کرد. از دیگر شاگردان وی مرتضی نی داوود که مقام خلیفگی کلاس را داشت و به دریافت گواهینامه و مدال طلایی تبرزین توفیق یافته است اشاره کرد. موسیقی معروفی که به اخذ طلای تبرزین نایل آمدهد است- حسین سنجری- یحیی زرپنجه- سعید هرمزی- ابوالحسن صبا

از ویدئوهای متنوع در شبکه تماشا نیز دیدن نمایید

آموزشگاه موسیقی در کرج گوهردشت