سه گاه

بررسی دستگاه سه گاه

دستگاه سه گاه.

این گام دو فرق عمده با گام های شور و همایون دارد.

1- این گام دارای دو ربع پرده است در صورتیکه در گام های شور و همایون فقط یک ربع پرده داشتیم.

2- تنیک این گام همیشه ربع پرده است و روی پرده های بکار و دیز یا بمل گام بسته نمی شود. به همان دلیلی که در گام های شور و همایون روی نت های ربع پرده گام بسته نمیشد.

اگر نت پنجم گام شور را ربع پرده کم کنیم گام شور تبدیل به گام سه گاه می شود. مثلا گام شور لا که خود دارای علامت سی کرن می باشد. اگر نت پنجمش یعنی می ربع پرده کم شود یعنی می کرن شود گام تبدیل به سه گاه می گردد. البته تنیک آن نیز نت سی کرن خواهد بود. این مطلب فقط از نظر مقایسه بود والا قواعد آن فرق دارد.

ادامه

در اینجا سیزده گام موجود است که چون گام دو کرن و سی سری یکی است یکی از آنها حذف و دوازده گام باقی می ماند روی دوازده ربع پرده. همین وجود دو ربع پرده در گام سه گاه که همیشه آخرین علامت ترکیبی در سلاح کلید می باشند ما را برای پیدا کردن گام از روی سلاح کلید به این ترتیب کمک می کند که تا موقعی که در سلاح کلید علامت سری موجود است همیشه آخرین علامت سری تنیک گام ما می باشد. به محض اینکه علامت سری بکلی از سلاح کلید خارج شد آن وقت کرن ما قبل آخر تنیک گام ما است چنانچه شکل فوق نیز  ب همین طریق نوشته شده است.[ps2id id=’segah’ target=”/]

نمونه فایل صوتی- تصنیف در دستگاه سه گاه

در صورتی که با تلفن همراه وارد شدید، جهت اجرای فایل صوتی بر روی listen in browser بر روی ابزار صوتی در پایین اشاره نمایید

سه گاه ادامه

در شکل فوق اگر دقت شود معلوم می شود که با وجود داخل شدن سری ها و کرن ها داخل بمل ها و دیز ها باز هم توالی آنها را بهم نزده و آنها نیز خودشان طبق توالی پیش رفته اند. حال برای پیدا کردن سلاح کلید از روی تنیک از دو حال خارج نیست یا این تنیک کرن است یا سری. اگر سری است که خود آن علامت آخرین علامت ترکیبی سلاح کلید است و بایستی بقیه علامت ها ما قبل آنرا بگذاریم تا گام سه گاه تشکیل شود. البته فراموش نشود که در گام سه گاه دو علامت ربع پرده موجود است که هر دو در آخر واقع شده اند و چون تنیک آخرین ربع پرده سلاح کلید است پس علامت قبلی آن هم باید ربع پرده باشد تا این دو در آخرین علامت ها قرار بگیرند.

مثلا اگر سلاح کلید گام می سری را بخواهیم باید بدانیم که می سری آخرین علامت ربع پرده در سلاح کلید است چون در گام سه گام دو علامت ربع پرده ای در سلاح موجود است که هر دو در آخر واقع شده اند پس مسلما علامت قبل از می سری که نت لا می باشد( طبق توالی ) سری خواهد بود پس طبق توالی دیزها، فا دیز دو دیز سل دیز ر دیز لا سری می سری علامات ترکیبی سلاح کلید گام می سری سه گاه خواهند بود.

از بخش ساز شناسی نیز دیدن نمایید

آنالیز

در مورد گام فا سری چون قبلا از فا سری علامت دیگری نیست که ربع پرده باشد لذا از سری بمل ها و کرن ها استفاده می کنیم. در نتیجه سی کرن به سلاح کلید اضافه می شود. تنها همین یک گام است که با یک علامت سری و یک علامت کرن تشکیل گام می دهد و چنانچخ آنرا همیشه بخاطر داشته باشیم دیگر بقیه گام ها طبق قاعده خود به خود به دست می آیند.

حال اگر تنیک ما نت ربع پرده کرن بود باید طبق قاعده که برای پیدا کردن گام های بزرگ از روی بمل ها اقدام می کردیم رفتار کنیم یعنی بگوییم کرن ما قبل آخر تنیک است پس تنیکی که کرن باشد خود او علامت کرن ما قبل آخر خواهد بود یعنی باید طبق توالی یک علامت کرن دیگر هم بعد از او بگذاریم تا گام ما تشکیل شود. مثلا می خواهیم از روی تنیک گام ر کرن سلاح کلید را بنویسیم ر کرن علامت ما قبل آخر در سلاح کلید است یک علامت که بعد از آن می آید کرن بوده و بقیه علامات قبل از آن بمل خواهند بود. پس سی بمل می بمل لا بمل ر کرن و سل کرن علامات ترکیبی گام ر کرن سه گاه هستند.ماخذ از کتاب تئوری موسیقی فرامرز پایور

درباره ما

آنالیز ردیف

ادامه مطلب از کتاب ردیف سازی موسیقی ایران/نویسنده: رضا وهدانی/ بر اساس آنالیز ردیف آقا حسینقلی که ردیف ایشان منتسب به علی اکبرخان فراهانی است نوشته شده است.

…علامت ترکیبی هر گام سه گاه دو علامت ربع پرده ثابت پشت سر هم وجود دارد. همان گونه که در پیدایش تونیک گام ماژور بمل دار یک بمل ما قبل آخر تونیک گام و آخرین بمل زیر نمایان گام بزرگ بمل دار محسوب و نسبت به تونیک گام فاصله یک چهارم درست را تشکیل می دهد، این قاعده تقریبا در گام سه گاه بمل دار نیز رعایت می گردد. بدین شکل که یک کرن ما قبل آخر نت شاهد سه گاه و آخرین کرن نت رونمایان گام سه گاه خواهد بود. ولی در گام سه گاه دیز دار آخرین علامت ترکیبیی که سری است شاهد و سری ماقبل شاهد نت رونمایان گام سه گاه است.

در هر دو صورت از شاهد سه گاه سه سری و چه کرن باشد یک سوم نیم بزرگ به طورف پایین بیاییم به تونیک گام سه گاه خواهیم رسید. بنابراین در صورتی که تونیک را داشته باشیم برای بدست آوردن علامت علامت ترکیبی گام سه گاه عکس عمل مذکور لازم است. یعنی از نت تونیک یک سوم نیم بزرگ به طرف بالا می رویم و به نت شاهد سه گاه خواهیم رسید که اگر کرن باشد از تسلسل بم ها نوشته تا به کرن پیدا شده برسیم. یک کرن هم اضافه می نویسیم. اگر سری باشد از تسلسل دیزها نوشته تا به سری پیدا شده برسیم. با توجه به دو ربع پرده پشت سر هم در گام سه گاه دیز ما قبل آخر علامت ترکیبی را که نت رونمایان گام سه گاه خواهد بود به صورت ربع پرده یعنی سری تغییر می دهیم.

سه گاه رِ

تنها  گام سه گاه ر دارای یک علامت فا سری و یک علامت سی کرن است که در این گام مانند گام های سه گاه بمل دار ربع پرده ما قبل آخر که نت سری است نت شاهد گام سه گاه محسوب می گردد و ربع پرده دوم که کرن است نت رونمایان گام سه گاه که نسبت به نت شاهد دارای فاصله یک پنجم درست است.

در مخالف سه گاه به سه علامت ربع پرده برخورد می کنیم. با توجه به متغیر بودن نت درجه سوم و هفتم گام سه گاه اجرای نغمه های مخالف و مغلوب میسر می گردد…

آنالیز و بررسی

نت های شاهد، آغاز، خاتمه، فرود، متغیر، ایست یا توقف دستگاه سه گاه

قبل از بررسی این بخش به توضیحات اجمالی در بخش هفت دستگاه التفات نظر داشته باشید.

این بخش اخذ شده از کتاب ردیف سازی موسیقی ایران/نویسنده: رضا وهدانی/ بر اساس آنالیز ردیف آقا حسینقلی که ردیف ایشان منتسب به علی اکبرخان فراهانی است نوشته شده است.

در جدول فوق نت های اصلی گام سه گاه به صورت گرد و نت های فرعی به صورت صفر ترسیم شده است. به جز فرم درآمد سه گاه آنچه در چهارگاه نواخته می شود عینا در گام سه گاه اجرا می گردد با توجه به اینکه ترکیب گام سه گاه با گام چهارگاه تفاوت بسیاری زیادی دارد تنها نغمه منصوری است که در دریف سنتی اختصاص به چهارگاه داده شده.

نکات قابل توجه در گام سه گاه عبارتند از:

1- در گام سه گاه مانند افشاری دو علامت ربع پرده پشت سر هم وجود دارد با این تفاوت که ربع پرده دوم در گام سه گاه ثابت ولی در گام آواز افشاری نت متغیر است. بنابراین فرق گام سه گاه و افشاری در نت های شاهد و متغیر است که حائز اهمیت می باشد.

2-نت شاهد در گام سه گاه بیشتر از نت تونیک اهمیت دارد. تونیک سه گاه فقط در هارمونی و اصول علمی مهم است.

3-گام سه گاه دارای دو دانگ شبیه به هم می باشد. دانگ اول تشکیل شده از یک فاصله دوم بزرگ شامل 20 درجه و دو فاصله دوم نیم بزرگ شامل 15 درجه. دانگ دوم تشکیل شده از دو فاصله دوم نیم بزرگ و یک فاصله دوم بزرگ.

4- نت های درجه ششم و هفتم در گوشه حصار و نت های درجه سوم و هفتم در مخالف سه گاه متغیر هستند.

گوشه های دستگاه سه گاه به روایت های مختلف

ردیف میرزاعبدالله به روایت نورعلی برومند

1- چهار مضراب 2- درآمد 3- نغمه 4- کرشمه با مویه. 5- زنگ شتر 6- زابل 7- بسته نگار 8- مویه 9- مخالف 10- حاجی حسنی 11- بسته نگار 12- مغلوب 13- نغمه مغلوب 14 – حزین 15- مویه 16- رهاب 17 – مسیحی. 18- شاه خطایی 19- تخت طاقدیس ( تخت کاووس) 20 – رنگ دلگشا.

ردیف آقا حسینقلی به روایت علی اکبر شهنازی

1- درآمد 2- درآمد دوم 3- قسمت دوم اوج 4- قسمت سوم اوج 5- درآمد سوم 6- قسمت دوم 7- نغمه 8- زابل اول 9- زابل دوم (بسته نگار) 10- زابل سوم ( دراب) 11- درآمد حصار 12- پیش حصار 13- پس حصار 14- چهارمضراب 15- هفت حصار در هفت قسمت 16- زنگوله 17- مویه حصار 18- مغلوب 19- مخالف قسمت اول 20- قسمت دوم مخالف (شلال زنگوله) 21- قسمت سوم مخالف ( بسته نگار ) 22- قسمت چهارم مخالف (نغمه) 23- حزین و حزان 24- مویه مخالف 25- حدی 26- پهلوی 27- رجز 28- مغلوب مکرر 29- دخول به سه گاه

ردیف آوازی محمود کریمی

1- درآمد 2- درآمد نوعی دیگر 3- زابل 4- مویه 5- شکسته حصار 6- حصار 7- مخالف 8- مخالف به مغلوب 9- حدی و پهلوی 10- مثنوی مخالف

ردیف آوازی عبدالله دوامی

1- درآمد 2- زابل 3- مویه 4- شکسته مویه 5- مخالف 6- زنگ شتر(نشیب و فراز) 7- مغلوب 8- مثنوی مخالف

ردیف ابوالحسن صبا:

1-چهارمضراب 2- درآمد اول 3- پیش زنگوله. 4- درآمد دوم 5- نغمه(مقدمه زابل) 6- زابل 7- سه مضراب زابل 8- مقدمه مویه 9- مویه. 10- چهارمضراب مخالف 11- مخالف 12- مغلوب 13- زنگ شتر(نغمه مغلوب). 14- مثنوی مخالف 15- جُغتایی 16-شاه ختایی(هُدی) 17- پهلوی(رجز) 18- ضربی سه گاه.

ردیف موسی معروفی

1- مقدمه. 2- درآمد اول 3- درآمد دوم 4- درآمد سوم 5- کرشمه 6- پیش زنگوله 7- زنگوله. 8- زنگ شتر 9- زابل 10- زابل قسمت دوم. 11- بسته نگار 12- زنگوله 13- پنجه مویه. 14- آواز مویه 15- فرود مویه 16- بقیه زابل. 17- حصار 18- حصار قسم دوم 19- زنگوله 20- نغمه 21- حصار قسم سوم. 22-کرشمه 23- فرود حصار 24- حزّان 25- پس حصار 26- معربد 27-. مخالف 28- مخالف قسم دوم 29- مخالف قسم سوم 30- حاجی حسنی 31- بسته نگار 32- مغلوب 33-نغمه مغلوب. 34- دوبیتی 35- پر پرستو 36- کرشمه 37- حزین 38- حزان 39- مویه 40- رنگ دلگشا.

از اینستاگرام آموزشگاه موسیقی ملودی نیز دیدن نمایید

آموزشگاه موسیقی در کرج گوهردشت