مقایسه دستگاه های سه گاه و چهارگاه
فرق سه گاه چهارگاه
بررسی سه گاه چهارگاه
در این بخش به مقایسه ای مختصر از دستگاه های سه گاه و چهارگاه به نقل از کتاب ردیف سازی موسیقی ایران/نویسنده: رضا وهدانی/ بر اساس آنالیز ردیف آقا حسینقلی که ردیف ایشان منتسب به علی اکبرخان فراهانی است آورده خواهد شد که تمرکز این قیاس بیشتر در حوظه درآمدی خواهد بود. لذا توصیه بر مطالعه دستگاه سه گاه و چهارگاه هر یک به تفکیک و نیز مطالعه بخش هفت دستگاه و سپس مطالعه این بخش است.فرق سه گاه و چهارگاه.
… گام سه گاه و چهارگاه از لحاظ فواصل کاملا متفاوت و مستقل هستند و هیچ گونه شباهتی هم به یکدیگر ندارند. اما در گام سه گاه و چهارگاه به غیر از درآمد آنچه در گام سه گاه اجرا می گردد بدون هیچ کم و کاستی در گام چهارگاه اجرا می شود.
گام چهارگاه را در صورت وجود ربع پرده یا دوم نیم افزوده گامی است کاملا ایرانی. در صورت وجود دوم افزوده گامی است که می تواند مورد استفاده غربی ها نیز قرار گیرد. اصولا در گام چهارگاه وجود دو ربع پرده که ایجاد فاصله دوم نیم افزوده می کند باعث اعتدال ملودی چهارگاه می شود(استاد وزیری در تعریف گام چهارگاه عقیده دارند که به عنوان مثال اگر در چهارگاه ر سی کرن و می کرن مورد استفاده است نت سی را بکار کنیم صدادهی آن جز حمله و یورش و اگر سی را بمل کنیم صدا دهی آن جز خستگی و یاس و غم در پیش ندارد. اما اگر سی کرن باشد در صدا دهی آکورد آن هیچ کم و زیادی نخواهیم داشت که این خود از اهمیت ربع پرده می باشد).
فرق سه گاه و چهارگاه
سه گاه دو:
درآمد اول:
درآمد اول از نت پنجم شروع و سوم گام را مکرر در مکرر شاهد می گیرد و پله پله تا درجه هفتم می رود و در برگشت مجددا نت شاهد را به شهادت می گیرد و پس از رضایت شنیداری اقدام به فرود و خاتمه را گویا است.(فرود و خاتمه سه گاه و چهارگاه یکی است با تفاوت بر اینکه در گام سه گاه از درجه چهارم گام شروع و روی درجه سوم ایست می کند ولی در چهارگاه از درجه پنجم معکوس شروع و روی درجه اول گام چهارگاه خاتمه را گویا است)
درآمد دوم:
از تونیک گام به صورت پدال شروع می شود و بعد از نت شاهد نت های درجه چهارم و پنجم را به گوش می رساند و روی پدال(تونیک گام) ایست موقت می کند. سپس با فرم قرینه ای یکی بیشتر یکی کمتر به همان شکل از اکتاو پله پله روی نت شاهد ایست موقت می نماید.
اوج قسمت دوم:
یکباره از نت شاهد به اکتاو می رود و خیلی آرام نصیحت کنان پله پله به گونه ای فروشو نت شاهد را به گوش می رساند. وسعت ملودی دو قسمت فوق یک اکتاو مکمل یکدیگرند.
قسمت سوم فرود:
از درجه پنجم شروع می شود و به طور تکراری سعی بر نشان دادن نت شاهد دارد. سرانجام از نت هفتم گام پله پله با نشان دادن نت تونیک روی نت شاهد خاتمه را گویا است.
درآمد سوم:
درآمد سوم سه گاه عینا درآمد ششم چهارگاه است. شروع درآمد سه گاه از نت دوم گام ولی در چهارگاه از نت هفتم معکوس است.
از اینجا به بعد ملودی دستگاه چهارگاه یک سوم کوچک بالاتر در گام سه گاه اجرا می شود. به جز نغمه منصوری تمام اجرای دستگاه چهارگاه برای سه گاه نیز مورد استفاده قرار می گیرد.
فرق سه گاه و چهارگاه
چهارگاه دو:
درآمد اول:
شروع دستگاه چهارگاه از معکوس نت اول دانگ دوم است که بلافاصله همراه با چهارمضراب در میزان ضرب شش شانزدهم خودنمایی می کند و مکرر نت شاهد را به گوش می رساند. با ایست موقت روی درجه سوم گام ادامه ملودی بدون ضرب را حاکم می گردد و کوشش می کند جوهر ملودی گام چهارگاه را در وستعی از نت شروع تا نت درجه چهارم گویا باشد و سپس خاتمه چهارگاه را اعلام می کند.
درآمد دوم:
درآمد دوم چهارگاه عینا درآمد اول است که مذکور افتاد. گردش ملودی در وسعتی از سل تا درجه چهارم جوهر ملودی چهارگاه را متفاوت با درآمد اول در حالتی مختصر به گوش می رساند و سپس اول وسیله فرود به اضافه خاتمه پایان درآمد دوم را گویا است.
درآمد سوم:
شروع درآمد سوم و وسعت ملودیی آن مانند درآمد های اول و دوم است. گردش ملودی به گونه پله پله ای و فرود آن از مضراب دراب و تک بهره گرفته و با استفاده از فرم خاتمه پایان را گویا است.
درآمد چهارم:
شروع آن مانند درآمدهای گذشته است. ملودی آن در وسعتی از سل تا سی به نام گوشه زنگوله رقص کنان به گونه ای برشو و فروشو ملودی نشاط انگیزی را به گوش می رساند. در خاتمه از فرود و فرم خاتمه بهره گرفته و پایان را اعلام می دارد.
درآمد پنجم:
شروع آن مطابق درآمدهای قبلی است. گردش ملودی آرام و پله پله از درآمد به مخالف رفته سپس با فرم پله پله ای شتاب زده به تونیک رجعت و با استفاده از فرود و خاتمه، خاتمه را گویا است.
همانگونه که قبلا متذکر شدیم از درآمد ششم چهارگاه و درآمد سوم روند ملودی به جز گوشه منصوری یکی است.
از اینستاگرام آموزشگاه موسیقی ملودی نیز دیدن نمایید