ریتم 

ریتم در موسیقی و تعاریف واژگان وابسته به آن

ریتم — موسیقی از دو رکن صدا و زمان بندی بین صداها تشکیل یافته است که در صورت رعایت اصول اولیه نت یعنی اجرای صحیح نت های خواسته شده از ما و نیز رعایت زمانبندی میان اجرای نت ها، موسیقی به شیوه ابتدایی خلق می گردد.

مبحث نت نگاری و قوانین رایج آن در قسمت پیشین مورد بررسی قرار گرفت. حال باید قوانین مربوط به زمانبندی بین نت های اجرایی مورد بررسی قرار گیرد.

قبل از پرداختن به شیوه زمانبندی موسیقیایی، لازم می نماید تا برخی از اصطلاحات مهم در این بخش تعریف و مورد بررسی قرار گیرد. لازم به ذکر است که با توجه به این تعاریف، بحث مربوطه مورد درک خواهد بود لذا جهت یادگیری بهتر، تعاریف ذیل باید به صورت بنیادین فرا گرفته شود.

ریتم در موسیقی، تعاریف:

ریتم یکی از پایه ای ترین مباحث در هنر می باشد. ریتم در تمامی موارد بصری و غیر بصری ما جریان داشته و ریتم، نظم رایج در میان اجزای آن می باشد. نظم رایج می تواند در هنر نیز تجلی پیدا کرده و خود را به گونه ای نمایان سازد که تفسیر آن در هنرهای مختلف به گونه هایی متفاوت از یکدیگر نشانه گذاری و فراگرفته می شود.

به عنوان مثال در طبیعت، حرکت ماه به دور زمین و یا زمین به دور خورشید یا فصول مختلف سال دارای ریتمی منظم و به خصوص است.

و در موسیقی نظم منحصر به فردی که یک قطعه موسیقی فی ما بین نت های اجرایی خود به صورت کلی می تواند داشته باشد و نظمی کلی که فی مابین اصوات شنیده می شود و به شنونده حسی موزون و متوازن را می دهد ریتم موسیقی نام گذاری می کنیم. به بیانی دیگر، اگر اصوات شنیده شده دارای نظم زمانی نباشند(چه مستتر و چه مشهود) یکی از اجزای مهم موسیقی ناقص و یا نادیده گرفته شده و نتیجتا آن اصوات شنیده شده نمی توانند در حیطه موسیقی جای بگیرند چرا که درک موسیقیایی آن ناقص خواهد بود مگر نظمی مشخص برای آنها به صورت کلی تدوین شود.

نگارش

قانون مشترکی که در بیان کلی ریتم مطرح شد در تمامی فرهنگ ها و طبیعت جاری است اما زمانی که در جزئیات بیانی ریتمیک وارد می شویم اللخصوص در موسیقی، بیان آن و نتیجتا نگارش و تدوین آن متفاوت می گردد.

به دلیل گسترده بودن قوانین و قابل بسط و گسترش دادن و انعطاف پذیر بودن در قوانین نگارشی موسیقی کلاسیک غربی، طرز نگارش و تدوین آن در باقی سنن و فرهنگ های موسیقی نیز رخنه کرده است. لذا در این بخش به قوانین ریتمیک و نگارش این موضوع بر اساس موسیقی کلاسیک غربی می پردازیم که در اغلب سازها و فرهنگ ها به صورت قوانینی ثابت پذیرفته شده است.

از بخش ساز شناسی کالیمبا نیز دیدن نمایید

دیرند:

به ارزش زمانی که هر صوت به خود اختصاص می دهد تا صدای بعدی به گوش برسد دیرند گفته می شود. به عنوان مثال یک صدا 1 ثانیه تا شنیدن صدای بعدی طول کشیده و به گوش می رسد در صورتی که صدای بعدی 3 ثانیه خواهد بود و این روند تا انتهای ملودی به صورت متغیر و متنوع به گوش می رسد. دیرند اصوات با اشکال گوناگون مشخص شده که براحتی از همدیگر تمییز داده می شوند. لازم به ذکر است که این مورد شاید گونه ای بی نظمی به نظر برسد که خارج از تعریف اولیه ریتم باشد اما مطمئنا قوانین جاری فی ما بین نت های اجرایی با دیرندها یا ارزش زمانی متفاوت نیز دارای یک نظمی بوده که در مفهوم کلی ریتم جای گرفته و در مباحث مربوط به میزان و کسر میزان بدان پرداخته خواهد شد.

ضرب:

به حرکت رفت و برگشت در زمان مشخص، مکان معین و به صورت پی در پی ضرب گفته می شود. این حرکت رفت و برگشت می تواند مانند حرکت پای یک نوازنده باشد و یا حرکت یک پاندول ساعت و یا حرکت عقربه ثانیه شمار که مسیر حرکتی آن مشخص- زمان هر حرکت( که می تواند به دو قسمت رفت و برگشت به صورت کاملا مساوی تقسیم شود) کاملا مشخص و حرکت آن کاملا متوالی و پی در پی ادامه دارد.

میزان:

به یک قالب ریتمیک اطلاق می گردد که می تواند مجموعه ای مشخص از دیرند ها را در خود با نظمی مترتب در خود جای دهد. اندازه میزان با تعریفی که در پیش خواهد آمد همواره ثابت بوده و نه از مقدار آن کم و نه بیشتر می گردد. میزان با خطوطی عمودی که بر روی خطوط حامل گذاشته می شود و مکررا تکرار می شوند از یکدیگر جدا می گردد که به آن خطوط عمودی حائل میزان ها خط میزان گفته می شود.

لازم به ذکر است که خطوط میزان فاقد ارزش زمانی و یا صوتی است و تنها برای تفکیک میزان مورد استفاده قرار گرفته و به هیچ عنوان قابل اجرا نمی باشد.

تمپو:

به سرعت اجرای قطعه گفته می شود که با علائمی خاص در آغاز قطعه(و یا در صورت لزوم در وسط قطعه) به نمایش در می آید.

برای نشانه گزاری ارزش زمانی نت ها از تغییر شکل نت ها به شکل زیر استفاده می گردد که هر کدام دارای نامی خاص بوده که در کنار آن به نمایش در آمده است.

همانطور که ملاحظه می گردد با تغییر شکل ظاهری نت ها، نام نت ها نیز تغییر کرده و متعاقبا ارزش زمانی آن ها نیز تغییر خواهد کرد.

هر نت به نت زیرین خود تقسیم می شود به نحوی که مثلا هر گرد شامل دو سفید است و هر سفید شامل دو سیاه و هر سیاه شامل دو عدد چنگ و… که در شکل صفحه بعد این تقسیم بندی به نمایش درآمده است.

تقسیمات بی نهایت

لازم به ذکر است که این تقسیم بندی از لحاظ تئوریکی تا بینهایت می تواند ادامه پیدا کند مثلا بعد از سه لاچنگ چهارلاچنگ و بعد از آن پنج لاچنگ و شش لاچنگ و … اما از لحاظ اجرایی محدودیت هایی برای بیش از چهار لاچنگ جاری است.

باید بر روی تقسیم بندی نت های فوق تسلط کامل داشته باشید. به عنوان مثال هر سیاه شامل چهار عدد دولاچنگ خواهد بود- و یا یک سفید شامل دو سیاه و یا شامل چهار عدد چنگ خواهد بود و … .

کسر میزان:

در این مرحله تمامی تقسیم بندی ها را بر اساس نت گرد انجام می دهیم.

همانطور که ملاحظه می گردد، هر گرد به دو سفید تقسیم می شود که نتیجتا هر سفید یک دوم گرد خواهد بود و هر سیاه یک چهارم گرد و هر چنگ یک هشتم گرد و … .

در ابتدای یک قطعه موسیقی در صورتی که دارای ریتم مستتر نباشد(یعنی ریتم آن کاملا مشهود باشد به گونه ای که بتوانید ریتم و نظم بین اصوات را کاملا شنیداری درک کنید- بعضی از قطعات فاقد کسر میزان می باشند که به اصطلاح دارای ریتم آزاد است.

ریتم آزاد

در این نوع از قطعات که به وفور در ردیف موسیقی ایرانی یافت می شود که به نام آواز در ردیف مسطلح است، کسر میزان وجود نداشته و ریتم آن مستتر می باشد و زمان بندی نهان آن باید توسط نوازنده رعایت شود) پس از قرار گیری کلید، سر کلید قرار می گیرد که مختص مباحث گام می باشد که خارج از بحث موضوعی ما است.

اما مرتبط با زمان بندی و ریتم نمی باشد(که شاید در بدو آموزش، سر کلید را نیز مشاهده نکنید). سر کلید نیز مانند کلید در ابتدای سمت چپ تمامی خطوط بعد از کلید تکرار می شود. پس از سر کلید کسر میزان قرار می گیرد که یک بار در آغاز قطعه نوشته شده و در صورت عدم نیاز به تغییر آن در میان ملودی، قوانین رایج آن که در ادامه به آن می پردازیم تا انتهای ملودی پا برجا خواهد بود.(این مورد بیشتر در سازهای غیر کوبه ای رایج می باشد اما جهت آشنایی هنرجویان ساز کوبه ای در این بخش ارائه شده است، لازم به ذکر است که قوانین جاری در خصوص کسر میزان که در این بخش ارائه شد، در تمامی سازها از جمله سازهای کوبه ای نیز مشاهده گشته و رعایت می گردد)

انواع کسر میزان:

1- کسر میزان ساده( ساده ) 2- کسر میزان ترکیبی (  ترکیبی ) 3- کسر میزان لنگ (  لنگ )

در تمامی کسر میزان ها یک عدد روی صورت و عددی دیگر در مخرج قرار دارد.

از اینستاگرام آموزشگاه موسیقی ملودی نیز دیدن نمایید

آموزشگاه موسیقی ملودی تخصصی ترین آموزشگاه موسیقی در کرج

از اساتید آموزشگاه موسیقی ملودی بیشتر بدانید